2018ko ekainaren 08an, ostirala
Duela zenbait urtetik, Gipuzkoan, oro har, eta zehazki Donostian, arkitektoek eta herritarrek larritasuna sentitzen dugu, neurri handi edo txikian aurretik existitzen diren eraikin edo elementuetan eragina izango duten lanen aurrean. Esku hartze bat egingo den bakoitzean, ez dakigu zehazki zer gertatuko den, eta eztabaida publiko antzeko bat sortzen da. Ondorioz, ez dira normaltasunez aplikatzen hiriek hirigintzaren eta arkitekturaren eremuan izan behar duten jarduna garatzeko onartuta dauden arauak.
Hiriak ekosistema biziak dira, etengabe aldatu eta egokitzen direnak, hori baita bizirik iraungo dutela eta bilakatuko direla bermatzeko bide bakarra. Garrantzitsua da gure identitate eta ondare balioak zaintzea, baina ezin dugu onartu gure hiri eta herriak jada existitzen ez den iragan batean ainguratuta geratzea.
Horretarako, ezinbestekoa da azterketa aditu eta sakon bat egitea, zer kontserbatu behar den epaitu eta aukeratzeko. Begirada horretan, azterketa oso bat gauzatu behar dugu, aintzat hartuta alderdi geografikoak, artistikoak, historikoak eta baita soziologikoak ere. Zenbait eremu, paisaia, espazio eta eraikin ebaluatu egin beharko dira. Baina ezin ditugu alde batera utzi kudeaketa ekonomikoa, erabilera eta iraunkortasuna, are gehiago eraikinen kasuan, aldaera horiek funtsezkoak baitira gaur egungo azterketa orotan.
Euren balio arkitektoniko eta historikoak, eraikuntzakoak, eta baita sozialak ere, kalitatea ematen diete eraikinei, baina, era berean, erabilera bati erantzun behar diote. “Bizirik” egongo badira, jardueraren bat hartu behar dute, pertsonen existentziaren zerbitzura dagoen artea baitira, kasurik onenean. Haien jatorrizko erabilera amaitu egin bada, edo aldatu, onartu egin beharko ditugu haiek berritu edo birsortzeko lagungarriak izango diren aldaketak, giza jarduera mesedetuko dutenak.
Eraikin guztiek ezin dute izan museo edo kultura etxe, eta ez dute izan beharrik. Sormena erabili behar dugu, eta nahasketak egin, kasu bakoitza kontu handiz aztertuta. Horrela, bikaintasuna hautatu ahal izango dugu, eta ez dugu gehiegizko babesa ezarriko, horrek arrunt bihurtzen baitu babestu beharreko ezaugarria.
Era berean, zaharra den orok ez du zertan baliotsua izan zaharra izate hutsagatik, edo egilearen izenagatik, edo osagai dituen materialengatik. Lan batzuek desagertu egin beharko dute, eguneroko beste elementu batzuk desagertu diren bezalaxe, eraikinei ere berezkoa baitzaie egunerokotasunaren ezaugarria, hormako ordulariei edo telefono analogikoei berezkoa zitzaien moduan. Beharrezkoa izanez gero, haien memoria jaso dezakegu, eta emandako zerbitzuak eskertu diezazkiekegu.
Bestalde, gaur egun, eraikuntza bat ondaretzat kalifikatzeak "zigortu" egiten du jabea, pribatua edo publikoa izan. Kalifikazio horren ondorioz, jabeak bere gain hartu behar ditu hainbat zama, eta, jabe pribatuen kasuan, ez dute inolako ordainik jasotzen, eta, ironikoki, egoera horrek babestu nahi zen elementuaren hondamendia dakar kasu askotan. Edo ondaretzat aitortzeko aukera hutsak bizkortu egiten du eraisketa.
Eta eraikin publikoen kasuan, hau da, guztiok gure zergekin mantentzen ditugun eraikinen kasuan, ez dago nahikoa baliabide ekonomiko zerrenda hori mugarik gabe handitzeko; hortaz, oreka bat lortu behar dugu, zaila bada ere. Partikularren kasuan, arazo hori esponentzialki handitzen da, bistakoa denez.
Adibide gisa, une honetan bete-betean murgilduta gaude Miramar Jauregiari eman dakiokeen kudeaketari eta erabilerari buruzko eztabaidan. Eraikin hori gure hirian babes handiena jasotzen duenetako bat da, arrazoi argiak tarteko. Zaila da neurri egokia ezartzea eraikina behar bezala zaindu eta haren balioa azpimarratzeko, batetik, eta zama onargarri bat ekarriko duen kudeaketa ekonomikoaren ekuazioa ebazteko, bestetik.
Bestalde, zaharberritzearen, eraikuntzaren eta hirigintzaren esparruan dihardugun arkitektoek segurtasun juridikorik eza daukagu arauaren aplikazio zehatzari dagokionez egin nahi ditugun esku hartzeetan.
Bada araudi bat, ildo batzuk eta jokorako eremu batzuk ezartzen dituena. Baina esku hartu nahi den bakoitzean, aldaketaren aurkako mugimendu gutxi-asko zaratatsua izaten da, eraikin bakoitza lubaki gerra bihurtzen duena, eta behartuta sentitzen gara geure burua babestera eta gure lanaren legezkotasuna justifikatzera, baita haren kalitatea ere, noski. Sustatzaileak eta administrazioak berak presioak jasotzen dituzte indarreko legediak baimenduta egin dezaketena egin ez dezaten, nahiz eta askotan XXI. mendeko hiri baten dinamismoarentzat esku hartze hori beharrezkoa izan.
Arretaz jokatu behar dugu, eta babestu behar dugun hura zaindu, baina gehiegizko ardurak immobilismora eramango gaitu, eta sepia tonuak dituen irudi finko bilakatuko dugu gure hiri maitea.
1930az geroztik, Euskal Herriko Arkitektoen Elkargo Ofizialaren baitan, Arkitektura aitortu, hedatu eta balioesteko lanean ari gara Gipuzkoan. Azken jardueren artean, aipatzekoak dira Donostiako arkitekturari buruzko gidaliburuak (1996), Gipuzkoako arkitekturari buruzko lana (Gipuzkoako Foru Aldundiarekin lankidetzan egina 2004an), Gipuzkoako arkitektoei buruzko biografia bilduma, “Kultura ondarea eta gizartea” izeneko IX. Docomomo Biltzarraren antolakuntza 2016an (Euskal Herrian egindako lehenengo edizioa) edo Euskal Herriko Unibertsitateko uda ikastaroak ("Construido para durar", 2017an eta “Estudios de cascos históricos: Europa de norte a sur”, aurten).
Ondarea oinarrizko balioa eta eragilea da gure hiriko jardunarentzat eta bizitzarentzat, baina zapalduko gaituen zama ere bilaka daiteke. Gauden moduan geratzeko tentazioari amore emango bagenio, harresiak ez ziren inoiz eraitsiko, eta gaur egungo Donostia eta orain babesten ditugun elementu gehienak ez ziren sekula eraikiko.
Judith Ubarrechena Iribarren,
Euskal Herriko Arkitektoen Elkargo Ofizialak Gipuzkoan duen Ordezkaritzaren Batzarreko lehendakaria
Zure kontsulta bidalia izan da eta eperik motzenean erantzungo zaizu. Eskerrik asko gurekin kontaktuan jartzeagatik.
Blas Urbizu:
Hola Judith:
Blas Urbizu, 2018ko ekainaren 08an, ostiralaMe ha llamado la atención que en el mismo mensaje colegial en el que incluyes esta reflexión sobre el patrimonio construido, se nos convoca a celebrar la fiesta de la patrona en el Club Naútico. Efectivamente, como dices, muchas veces en San Sebastián se suscitan polémicas inconsistentes sobre edificios que siendo antiguos no son valiosos ni protegibles. Pero se olvida que, al mismo tiempo, en esta misma ciudad mía, un silencio incomprensible acompaña la destrucción de patrimonio construido realmente valioso. Por ceñirme solo a monumentos declarados de Euskadi, citaré la Fábrica de Gas de Morlans y el Club Náutico que, hace no mucho, ha sufrido una intervención que prolongará por muchas décadas la nefasta actuación del año 1947 que construyó un levante sobre su terraza y destruyó su imagen original y su envolvente: En plena posguerra, el edificio del Club Náutico no estaba protegido. Hoy en día, con un régimen distinto y con un decreto del año 2.000 que protege con claridad el edificio original, se ha vuelto a hacer lo mismo.
Con estas líneas no pretendo polemizar, porque entiendo que hay quien opina de forma distinta a como opino yo y, además, el tema ya no tiene arreglo. Solo quería pedirte que, si fuera posible, los actos que organice el Colegio, los ubiquéis en un lugar distinto a ese tristemente malogrado edificio, en el que todos los colegiados nos podamos sentir cómodos.
Muchas gracias por tu atención. Saludos,
Blas Urbizu
Judith Ubarrechena:
Estimado Blas: lo primero agradecerte el haberte tomado la molestia de escribir tu comentario, todas las opiniones son bien recibidas, y nos ayudan a mejorar.
Judith Ubarrechena, 2018ko ekainaren 08an, ostiralaTengo que decirte que la polémica que se suscitó en su día sobre la intervención en el Club Náutico tuvo reflejo en varias charlas y actos abiertos al público, que trataron sobre dicha intervención y que explicaban la complejidad de la actuación y los diversos factores a tener en cuenta para poder abordarla (yo asistí a varias). Alguna de ellas fue convocada en el Club Naútico por la nada sospechosa, en mi humilde opinión, organización ICOMOS en el mismo espacio donde celebraremos nuestra fiesta este próximo 15. En las mismas se explicaron los aspectos técnicos, artísticos, y de gestión económica que se han aplicado, llevando hasta donde resultó posible acciones de reversión al original.
Cómo tú dices no se trata de polemizar, y lamentaría que esta diferencia de opinión nos privara de compartir un momento de confraternización y reconocimiento entre compañeros.
Recibe un saludo afectuoso:
Judith Ubarrechena
Jose Leon Lasarte Alzua: Agradecimiento
Estimada Judith, quiero agradecerte tu escrito que rubrico frase por frase. Me ha impresionado por coincidir plenamente con mi opinión. No podré ir a la cena pero te mando un fuerte abrazo. Y gozad de ese buen edificio.
Jose Leon Lasarte Alzua, 2018ko ekainaren 08an, ostiralaAmigo Blas, yo soy socio del RC Náutico desde hace muchos años, y disfruto de sus instalaciones muy gratamente. Te lo recomiendo, hazte socio y disfruta tu también. Estoy seguro de que tu elevada sensibilidad arquitectónica lo podrá soportar. Incluso obtendrás placer deleitándote con lo mucho bueno que tiene. Pretender restaurar ahora la configuración original del Náutico es una entelequia. Yo también habría actuado de manera diferente sobre el edificio, pero en pequeños matices. Nunca me habría atrevido a plantear la eliminación de toda la planta superior. Entre otras razones porque es ahí donde juego al "bridge" con bastante asiduidad. Y te puedes imaginar las vistas que tenemos. Pero es que en ese mismo espacio he realizado infinidad de actividades a lo largo de mi vida. Entre otro usos recuerdo los de salón de baile, restaurante, sala de bingo, bar-discoteca... Se supone que el arquitecto proyectista y director de las obras es un experto en el edificio de Aizpurua y Labayen, y que ha realizado una tesis doctoral sobre el mismo. El técnico (y artista) estaba, por lo tanto, bien elegido. A partir de ahí, todos nos podemos equivocar. Que tire la primera piedra el que esté libre de pecado. Pero si te hubieran contratado a ti tampoco habrías sido capaz de eliminar la planta superior. No te hubieran dejado. No seas tan riguroso y vete a cenar al Náutico. Un abrazo.